E ti, de quen es?

Hai tempo en Galicia era bastante común, cando ías á aldea para visitar a algún familiar, que algunha persoa, especialmente as de idade máis avanzada, parásese, miráseche de fronte e preguntáseche: “E ti, de  quen es?”. Hoxe en día, xa non sabería dicir se segue este costume, pois hai tempo que só piso chan rural como turista e aí xa se perde un pouco o interese de localización familiar. Nin que dicir ten que  as aldeás e os aldeáns teñen un sexto sentido para identificar quen posúe un vínculo de sangue coa terra e quen non, así que saben moi ben a quen facer esa pregunta.

A cuestión é que, dun tempo a esta parte, lembreime moito desta situación porque desde que medrou a familia síntome un pouco como Bill Murray en Atrapado no tempo, revivindo unha e outra vez a mesma escena, o mesmo guión, pero esta vez con personaxes diferentes (aínda que o protagonismo segue correndo da nosa conta).

Cando hai anos soltábanche aquel: “E ti, de  quen es?”, sabías que a finalidade era situarche, colocarche no lugar correspondente dentro da túa estirpe familiar e coñecer se portabas algún estigma arraigado no tempo por cortesía dalgún devanceiro. Pero agora, en plena cidade, onde o anonimato está á orde do día ata o punto que descoñecemos a quen vive na porta de á beira, este interrogatorio carece de sentido. E digo interrogatorio, porque a cousa non queda nunha única pregunta e xa, senón que se van entrelazando unha tras outra, ata que atopas a maneira de saír educadamente do paso. Entre as máis comúns: “de onde son?”, “se xa, de aquí, pero, de onde?”, “as crianzas son túas?”, “e o seu pai?”, “onde o coñeciches?”, “leva moito tempo aquí?”, “xa viaxastes alá?”, “e os nomes?”, “significan algo?”…. e podería seguir. Unha xa non sabe realmente cal é o obxectivo final da conversa, partindo de que estas preguntas proceden de persoas que ou ben non coñezo de nada ou as coñezo de dous días.

Un día lendo unha entrevista de Rubén  H. Bermúdez a colación da publicación da seu  fotolibro Y tú, ¿por qué eres negro? (Phree & Motto Books, 2018), obtiven algunha resposta ao sentido deste interrogatorio esgotador. Agora xa non se trata de situar  familiarmente á persoa obxecto do interminable cuestionario, senón de situar a esa persoa no mundo. E, máis ben, de comunicarlle de maneira indirecta a esa persoa que non pertence ao lugar onde está. Dalgunha maneira, están a dicirlle que o seu perfil non encaixa co  molde normativo socialmente aceptado e asimilado.

Sempre que me vin envolta nunha destas situacións (aclaración: as preguntas van dirixidas a min porque polo momento as miñas  crianzas son demasiado  pequenas para contestalas, aínda que algunha xa lles fixeron, pero son consciente que, tarde ou cedo, o foco recaerá plenamente sobre  elas), tentei poñer boa cara e contestar de maneira educada. Pero un día tiven un punto de inflexión e díxenme: “non máis”. Non máis explicacións fóra de contexto e menos para saciar a curiosidade de persoas descoñecidas. Non máis dar pé a ter que expoñer a árbore xenealóxica familiar, para que a persoas que nin lles vai nin lles vén non lles vaia a explotar a cabeza tentando pescudar porqué somos como somos. Non máis ter que xustificar a nosa aparencia, os nosos nomes ou os nosos acentos.

Dinme esaxerada (como non), que só é curiosidade ou unha mostra de interese para manifestar afecto e aceptación. O que pasa é que esquecen que a miña familia non necesita ser aceptada ou querida, a miña familia necesita ser respectada, igual que todas as demais, sexan da maneira que sexan. Serei esaxerada, desconfiada ou mal pensada, pero négome a expoñer á miña familia, ás miñas  crianzas, coa única finalidade de simplificar o imaxinario alleo. Quizá chegou o tempo en que sexan xs demais xs que se compliquen un pouco o pensamento para que a vida dxs  nenxs  racializadxs e das súas familias simplifíquese un pouco máis.

A estas alturas do século  XXI o imaxinario colectivo debería estar máis diversificado e deberíase ir abandonando esa necesidade ancestral de (des)localización  consanguínea e nacional. Se tanto nos gusta falar de sociedade global, apliquemos este concepto a todo e a todxs, non só a aquilo que nos interesa e convén. Aceptemos que vivimos nun mundo diverso, con persoas e familias igualmente diversas e empecemos a construír a partir de aí.